İbn Melek ve el-Vikâye: Hanefî Mezhebinin Temel Taşı / العلامة إبن ملك وكتاب الوقاية: أساس الفقه الحنفي

Hanefî mezhebinin en önemli fıkıh metinlerinden biri olan Vikâyetü’r-rivâye fî mesâʾili’l-Hidâye (kısaca el-Vikâye), İslam hukuku alanında derin bir literatür zenginliği sunar. Bu metin, Hanefî mezhebinde “mütûn-i erbaa” veya “mütûn-i selâse” olarak anılan özlü fıkıh eserleri arasında yer alır ve eğitimde temel kaynaklardan biri olmuştur.

Eserin Müellifi ve Tarihi Önemi

el-Vikâye’nin müellifi konusunda çeşitli tartışmalar olmasına rağmen, bu eserin Burhânüşşerîa Mahmûd b. Sadrüşşerîa el-Evvel tarafından kaleme alındığı genel kabul görmüştür. Müellif, torunu Sadrüşşerîa es-Sânî’nin temel fıkıh eğitimi için uygun bir metin bulamaması üzerine el-Vikâye’yi yazmıştır. Torununun eğitimi sırasında ezberlediği bu eser, Hanefî fıkıh literatüründe büyük bir değer taşır.

Şerh ve Şerhin Önemi

Müteahhirîn döneminde fıkıh metinlerine şerh yazma geleneği çerçevesinde el-Vikâye, başta İbn Melek ve oğlu Muhammed olmak üzere birçok alim tarafından şerh edilmiştir. İbn Melek’in oğlu Muhammed, babasının kaybolan şerhinin ardından kendi katkılarıyla bu eseri yeniden düzenlemiş ve açıklayıcı notlar eklemiştir. Bu yönüyle, el-Vikâye yalnızca bir metin değil, aynı zamanda bir bilgi hazinesi ve yorum geleneğinin temsilcisidir.

Eserin Üslubu ve Literatürdeki Yeri

Hanefî fıkıh metinlerinin ortak özelliği olan özlü ve dolambaçlı üslup, el-Vikâye’de de görülür. Eser, mezhebin temel görüşlerini sistematik bir şekilde sunmuş ve mütûn-i erbaa arasında önemli bir yer edinmiştir. Bu metin, eğitimde ezberlenmesi kolay olacak şekilde tasarlanmış ve aynı zamanda mezhebin doktrinlerini edebî bir dille ifade etmiştir.

يُعد كتاب وقاية الرواية في مسائل الهداية أحد أبرز المتون الفقهية في المذهب الحنفي، حيث يُصنَّف ضمن "المتون الأربعة" التي تشكل الركائز الأساسية لهذا المذهب.

المؤلف وأهميته

ألّف برهان الشريعة محمود بن صدر الشريعة الأول هذا الكتاب لتعليم حفيده صدر الشريعة الثاني مبادئ الفقه الحنفي. وقد أصبح هذا النص مرجعًا أساسيًا للمدارس الحنفية وأحد أهم مصادر التعليم الفقهي.

الشروح وأهميتها

تم شرح هذا الكتاب من قبل العديد من العلماء، وأبرزهم إبن ملك وابنه محمد. وقد أضاف محمد على ما بدأه والده ملاحظات توضيحية وتوسعات جعلت من الكتاب مرجعًا غنيًا بالمعلومات.

أسلوب الكتاب وأهميته في الأدب الفقهي